Podstawy ajurwedy opierają się na systemie filozoficznym śanti, założonym przez wielkiego mędrca Kapilę. Starzy indyjscy czciciele widzieli dwie podstawowe zasady życia: męską moc ducha, czystą świadomość duszy (purusa) oraz kobiecą moc natury, czyli twórczą energię materii (prakrti).
Połączenie tych dwóch zasad kreuje samo stworzenie z indywidualną świadomością, myślą i jaźnią. Kobieca zasada natury składa się z trzech kosmicznych cech (gun) - sattva, radasa i tamas, które reprezentują subtelne energie, wiążą moc ducha lub świadomości z zewnętrzną formą materialnej egzystencji. Wszystkie manifestowane formy życia składają się z połączenia tych trzech sił. Sattva to jakość światła, wiedzy i harmonii. Działa poprzez pięć zdolności zmysłowych (słuch, dotyk, wzrok, smak, węch) i objawia się jako poszukujący umysł. Radżas reprezentuje energię, ruch i stałą aktywność. Działa poprzez pięć czynności zmysłowych (mowa, chwytanie, chodzenie, rozmnażanie, wydalanie) i objawia się jako niezaspokojone pragnienie. Tamas reprezentuje ciemność, bezczynność i sen. Działa poprzez pięć zmysłowych percepcji (dźwięk, dotyk, wygląd, smak, zapach) i objawia się jako oślepiająca ignorancja.
Pięć elementów i trzy dosze
Z trzech kosmicznych cech (gun) powstało pięć elementów natury - eter, powietrze, ogień, woda i ziemia - które łączą się indywidualnie w ludzkim ciele, a następnie manifestują się w postaci trzech podstawowych zasad biologicznych (dosh) - vata, pitta i kapha (w Tybetańskiej koncepcji: wiatr, żółci i śluzu). Indywidualne cechy psychosomatyczne człowieka (prakrti) powstają w momencie poczęcia, w zależności od tego, która dosha przeważa w męskim plemniku i kobiecym jajeczku. Każda osoba rodzi się z unikalnym stosunkiem tych dosz, które reprezentują indywidualny kod genetyczny. W ciągu życia, z różnych powodów, ich względne proporcje odbiegają (vikrti) od pierwotnego stanu wrodzonego (prakrti), co następnie odbija się w naszym stanie psychicznym i zdrowiu fizycznym. Świadomość psychiczna, myśli, emocje, relacje międzyludzkie, dieta, codzienny rytm, styl życia, pory roku i środowisko, w którym się poruszamy, wpływają na ich równowagę lub jej brak. Nie możemy postrzegać tych trzech podstawowych zasad życia oddzielnie i niezależnie. Ich funkcje są ze sobą powiązane i komplementarne. Znajomość ulokowania i działania każdej z dosz pozwala nam prawidłowo rozpoznać ich przejawy w mieszanych konstytucjach, ich najpowszechniejszych typach psychosomatycznych.
Trzy podstawowe charakterystyczne typy vata, pitta i kapha mają siedem innych różnorodnych kombinacji (vata-pitta, pitta-vata, vata-kapha, kapha-vata, pitta-kapha, kapha-pitta, vata-pitta-kapha). Jeśli mamy dominującą wartość pitta, to jesteśmy typem pitta. Na przykład, jeśli możemy równie dobrze utożsamić się z cechami vat i pitta, to jesteśmy połączonym typem vata-pitta. Jednak nawet w przypadku typu kombinowanego jedna cecha jest zawsze bardziej dominująca niż druga. Zrównoważony typ vata-pitta-kapha jest bardzo rzadkim wyjątkiem. Jeśli, na przykład, osoba, której cechy pasują do rodzaju vata, zacznie wykazywać jakieś choroby, to głównie dlatego, że jej dosza vata znacznie wzrosła. Nadmierny stan jednej z trzech dosz zawsze przejawia się w zaburzeniach równowagi psychicznej i nieprawidłowym działaniu niektórych organów ciała. Naszym zadaniem jest przywrócenie tych życiowych sił do pierwotnej równowagi. Właściwe zrozumienie tych zasad psychosomatycznych jest kluczem do zdrowego i zrównoważonego sposobu życia. Jeśli staniemy się bardziej świadomi ich wpływu, będziemy w stanie zapobiec takim nawykom i stereotypom, które później przejawiają się jako objawy różnych chorób.
Trzy rodzaje reakcji
Typ psychosomatyczny określają ludzkie reakcje w danych sytuacjach. W ajurwedzie istnieją trzy podstawowe rodzaje postaw: ofiara, napastnik i świadek. Dla zobrazowania, przywołajmy klasyczny przykład w formie anegdoty: W pokoju siedzą trzy osoby, reprezentujące charakterystyczne typy cielesne: vata (powietrze), pitta (ogień) i kapha (woda). Wtem, do środka wpełza kobra. Kiedy obecni ją dostrzegą, spontanicznie zareagują w sposób typowy dla swojej konstytucji. Typ vata przestraszy się, zlękniony będzie chciał wskoczyć na stół. Typ pitta zachowa opanowanie i twarz. Chwyci pierwszy przedmiot, który sięgnie i stanie przed niebezpieczeństwem z bronią w ręku. Typ kapha będzie bezczynnie siedzieć i tylko krzyknie na człowieka typu pitta: „Zrób coś! Zabij węża! Ludzka reakcja w niebezpieczeństwie jest adekwatnym wskaźnikiem prawidłowego określenia typu psychosomatycznego: vata - strach, pitta - agresja, kapha - inercja.